HET SPREEKEN der WAERHEID DEN LEERAEREN GEOORLOOFD.

 

Gal. IV: 16.

Ben ik dan uw’ vyand geworden U de waerheit zeggende?

Zo iemand: zegt Paulus aen Timotheus (a), tot een Opzieners Ambt lust heeft, die begeert een treffelyk werk, een gewigtigen Post, maer moeilyken tevens, en geen bevoegd oordeelaer zal een van beide betwisten.  Het is niet noodig, om zich een juist denkbeeld van ‘t aenbelang van dit ambt, van derzulken verdiensten, welken ‘t zelve wel bekleden, te vormen, het is niet noodig, dat men dezen de onfeilbaerheid, dat men dezen eene Goddelyke roepinge toekenne, dat men waene, als of hun de Algoedheid van een ander deeg had gevormd, dan de overige

 

(a) 1 Tim. III, 1.

 

|201| menschen, als of hun de Algoedheid boven anderen liefde.

Het bygeloov moge zich van zoortgelyke kunstgreepen bedienen, om der eenvouwige meenigte eene slaefsche vreeze inteboezemen, deze voor den waeren eerdienst des Allerhoogsten ongeschikt te maeken, en heur te doen afhangen van bedriegelyke menschen. De Christelyke Godsdienst heeft niets gemeens met de valschheid; deszelvs verkondigers, hoe voortreffelyk, blyven menschen, en de nuttigheid des Predikambt; van SPALDING kan zelvs den oprechten Ongelovigen overtuigen, dat de achting, aen ‘t zelve verschuldigd , op gantsch andere, op zekerer gronden is gevestigd.

‘T voegt my niet, en de tyd zoude het even weinig gehengen, de aanzienelyke voordeelen optetellen, welke de Burgerlyke maetschappye aen braeve welonderwezen Predikers heeft te danken, en, niemand, myner denkwyze kundig, zal vermoeden, dat ik deze te breed zal uitmeeten.

Of is ‘t geringe, een zeer voornaem deel, het beschaeven des verstands, het inboezemen van Godsdienstige begrippen, in der kinderen opvoedinge te hebben? Of is ’t geringe, de rechten des menschdoms verdedigd, het ryk der deugd en waerheid uitgebreid, het geluk der zamenlevinge bevorderd, God verheerlykt, en het

 

|202| zyne toegebragt te hebben, ter bereiking van ‘t hoofdoel der schepping? Dit alles echter kunnen zy verrichten, door den waeren aert des Goddienst door ‘s menschen natuurlyke rechten en verplichtingen te ontvouwen, en de beweegredenen en de hulpmiddelen aantewyzen, welke in denzelven den mensche zyn aangeboden, om des geluks deelachtig te worden.

Hoe schoon, hoe loffelyk deze bezigheid, hoe treffelyk dit werk moge wezen, moet ‘t echter elk, alleen gewoon aen der dingen buitenste schorse te knabbelen, min begeerlyk voorkomen, wanneer hy zyne aendagt op de moeilykheden, van dit ambt byna onaffeheidelyk vestigt, zonder te overwegen, of dezelve op eene andere wyze vergoed kunnen worden.

Ik spreeke niet van den arbeid, welke men zich moet getroosten, eer men maetige vorderingen, in ‘t wel waernemen dezer bedieninge, maeke; ik zwyge van de overmoeide pogingen, zonder welke men nooit in dit beroep tot eenen tamelyken trap van volkomenheid kan geraaken; nog gewage van die angstvallige omzigtigheid omtrent anderen, omtrent ons zelven, zonder welke wy onze vuurigste wenschen dikwerf verïedeld, en onze meest gegronde hoope vruchteloos zien uitvallen. De moeilykheeden, welke ik thans bedoele, zyn van eene gantsche andere natuure, uit andere

 

|203| oorzaake herkomstig, in heure uitwerkselen zeer verschillende van de voorige, des onschuldigen lyders medelyden waerdiger dan deszelfs haet of verachting.

Hoe veele wel of kwaelyk gegronde berispingen staen zy steeds ten doele, wanneer zy den gewoonen weg verlatende, eenen anderen durven voorstellen ter bewandeling! hoe veele bedillers treden, in één ogenblik, als uit het met, te voorschyn, zo dra zy, huns bedunkens, in hunne redekaveling te kort waren geschoten; al ware ook dit mangel aen hunne gebrekkige bevatting te wyten; en hoe schandelyk worden zy zoms, om dingen, welke hun lofswaerdig maekten, door de zulken gelasterd, welke hun moesten verdedigen.

Indien zy de gebreken bestraffen, moeten zy op hunne hoede wezen, om elk hunner bewoordingen, in eene goudschaele, te wikken, op dat tog niemand zyne fixgetroffene beeldenenis in de welgemaelde schetze vinde. Het staet hun niet vry, der Aenzienlyken gebreken te ontdekken, en dezen iet te leeren, het welk zy niet zouden willen verbeteren, zonder hunne welmeenenheid met smaed en schimp te zien vergolden; het staet hun niet vry, zommige gewoonten, zommige verlustigingen, tegen te gaen, te verwerpen, indien zy niet willen, dat men hunne oprechtheid in twyffel trekke, dat

 

|204| men hunne gezelligheid verdenke, terwyl de wulpsche jeugd niet wil dulden, dat men heure verkiezingen bepaele, en heur onderrichte, hoe zy zich moet vermaeken.

Plaetst hy de zonden in derzelver waer licht, bestraft hy den Overtreder, in evenredigheid met de overtredinge, rukt hy ‘t mom van zelvs bedrog van deszelvs aengezich dan kan de man niets dan schelden; tracht hy deszelvs harte door liefde, op eene minzaemer wyze, te winnen, straks wordt die zagtmoedigheid aen laeuwheid aen onverschilligheid in den Godsdienst toegeschreven. Jaännes de Dooper heeft den Duivel, en de Zoone des menschen is eene vraet en Wynzuiper, een vriend van Tollenaeren en Zondaeren. (a) Men wil de waerheid niet hooren, vooral wanneer zy onbewimpeld wordt voorgesteld en verdenkt den voortbrenger van een Vyandig harte, terwyl men hem zoude beschuldigen, verachten, indien men hem kon overtuigen, van dezelve als onder eene koornmaete te hebben verborgen (b).

Het spreeken der Waerheid echter blyft de hoofdplicht des Onderwyzers, en derzelver waerneming, na myn beste weten, heeft my in de onaengenaeme noodzaekelykheid gebragt, om U eenige der hindernissen, welke des

 

(a) Luc. VII, 33. 34.

(b) Matth. V, 15.

 

|205| Predikers pogingen, om uwe harten te verbeteren, en U tot braeve Burgers, tot waerdige navolgers van den onvergelykelyken Nazarener te vormen, niet zelden doen mislukken, en zoms in hem den lust verdooven om deze te vernieuwen, aantewyzen. Die zelfde noodzaekelykheid dringt my, om deszelvs bevoegdheid tot het spreeken der waerheid noch wat nader te ontvouwen, myne voorige Leerredenen, in welke ik de betrekkelyke plichten voorstelde, te verdedigen, en de tegenwerpingen, door zommigen uwer, welmeenende, geopperd, door zommigen, welken ik myne oprechte dankbaarheid betuige, my zelvs gulhartig medegedeeld, te ontzenuwen.

Is er onder U, M. V. welken myn plan vreemd toeschyne, die denke alleen, wat ik dezer Gemeente ben verschuldigd, die overwege, dat Deze van alles kan rekenschap vorderen, ‘t welk betrekking heeft tot myne bediening; en, zo weinig ik schroomde, zo zeer ik my verplicht vondt, om U rekenschap van myn geloof te geven (a), zo weinig schroome ik, zo zeer achte ik my verplicht, om myne leerwyze, zo verre ‘t geschieden kan, in Uw oge te wettigen

 

(a) In verscheiden Leerredenen over de Grondwaerheden des Natuurlyken en Geopenbaerden Godsdienst, van tyd tot tyd, uitgesprooken.

 

|206| ‘t geen ik wensche indiervoegen interichten, dat het tevens tot leering en stichting strekke. —-

De zugt ter bevordering zyner eigene volkomenheid, door het verlangen, om zyne medemenschen in dit zelfde geluk te doen deelen, gesterkt, moet elk weldenkenden aen de belangens der waerheid verkleefd doen blyven; al is ‘t dat hem zulks drukke. Haere. innigeschoonheid en voortreffelykheid zyn der aendagt wel dubbel waerdig, en, hoewel men zoms reikhalzende vruchteloos uitziet na derzelver belooningen, zyn echter deze niet minzeker; terwyl de weltevredenheid der ziele, en eene goedkeurende zelvsbewustheid, het geweld en de banden te magtig, derzelver plaets zo lang blyft bekleden.—-

Brengen zy hunnen natuurgenoot deszelvs plichten onder ‘t oge, het geschied alleen, om hem op de weg des geluks te plaetsen; deelen zy hem hunne nuttige kundigheden mede, ’t is alleen ten zynen beste, en, wanneer zy met PAULUS, hem zyne gebreken voorhouden, gedragen zy zich niet als zyne vyanden maer als zyne vrienden, en laten niets onbeproevd, om hun vertrouwen, om hunne genegenheid te winnen.

Eene waerheid moge smartelyk voor den Hoorer wezen, maer dit kan derzelve verzwyging niet billyken; eene waerheid kan eene overdrevene

 

|207| eigenliefde kwetzen, met algemeen aengenomene gevoelens luttel strooken, maer dit zal derzelver aert, nog des menschen verplichting om overeenkomstig met dezelve te handelen, niet veanderen.

Is deze verplichting gemeen aen allen menschen? Op welke gronden zal men éénen, om anderen ‘t Euangelium te verkondigen, en te leeren wat zy doen moeten en laten, om der voordeelen, in het zelve bekend gemaekt, deelachtig te worden, plechtig gekoren, bezoldigd, van dezelve kunnen ontheffen? Geenen zullen dwaes genoeg wezen om dit te beweren. Jae; Een Leeraer mag, en moet steeds waerheid spreken in de gemeente; wie zou dit in twyffel durven trekken? Maer welke? Alles, het geen hy in zyn hart voor waerheid houdt? Neen; zegt men, in geenen deele: dan zoude hy ook onder een volk, ‘t welk den Afgoden diende, den dienst van den eenigen waeren, God mogen prediken, indien hy gelukkig genoeg geweest ware, om denzelven te leeren kennen; dan zoude hy, onder ‘t gebied des willekeurigsten dwingelands, deszelvs slaeven een juist begrip van derzelver aengebooren rechten mogen geven, zo dra hy derzelver kundig ware. Maer op welke eene wyze? Welke hem de waerdigheid en ‘t gewigt van zyn onderwerp scheen te vorderen? Even weinig, zeggen

 

|208| zommigen, dan zoude hy elk stuk, ‘t welk hy gewigtig keurde, met ronde woorden moge voordragen, schoon hy ook wiste, dat het tegengestelde door de geheele vergadering voor ontwyffelbaer zeker geloofd werdt, dan zoude hy alle zonden met derzelver haetelyke trekken mogen maelen, al wist hy, dat de aenzienelyksten, de ketelachtigsten van gehoor dezelve bedreven.

Wie ontdekt niet de ongerymdheid van alle deze bepaelingen, zonder dat ik dezelve duidelyker behoeve aentewyzen? Liever dan zal ik beknoptelyk openleggen; welke denkbeelden ik van dat onderwerp verder koestere.

Hy moet de Grondwaerheden van de Natuurlyken en Geopenbaerden Godsdienst bekend maeken aen zyne Gemeente, en met de eerste beginnen, van welke de zekerheid en mogelykheid afhangt der Goddelyke Openbaering. Gods aenwezen en deszelvs aenbiddelyke deugden, deszelvs algemeene en bizondere Voorzienigheid, deszelvs bestuur over de zedelyke waereld, de onstervelykheid der ziele, door ‘t Euangehum aen het licht gebragt, met de leere van het toekomend oordeel, de ontwikkeling van ‘t eindoogmerk der geheele schepping en het openleggen der wyze van derzelver vervulling zyn zo gepaste als noodzaekelyke onderwerpen zyner overdenkingen.

 

|209| Meent hy eene ontdekking van aenbelang in het ryk der Waerheid gedaen te hebben, dan moet hy eerst eenige vaste gronden trachten te leggen, op welke deze kan rusten, en zich in staet bevinden, om dezelve te verdedigen, zo dra hy ‘t durft wagen om dezelve te voorschyn te brengen: maar nooit moet hy zulks ondernemen, zo lang hy zich zelven niet heeft kunnen overtuigen.

Hy moet zich niet vergenoegen met de verplichtingen van ‘t schepzel jegens den Maker te ontvouwen; hy moet zyn Toehoorers leeren, wat het zeggen wil, den naem van Burgers, den naem van Christenen te voeren — te verdienen. Om hier in te slaegen, moet hy den aert en eigenschappen van ‘s menschen natuure openleggen, derzelver onderlinge betrekkingen aenwyzen, en hun doen zien, hoe alle uit deze voortgevloeide plichten één geheel uitmaeken, in ‘t welk de bron zyner gelukzaligheid is te vinden. ——

Hy kan en mag en moet de paelen van dit ruim veld nog verder uitzetten, wil hy zyn halfvoltooid werk niet laten zitten. Hy moet de gebreken de zwakheeden zyner toehoorers trachten te kennen, en dezelve aen dezen leeren, de middelen om dezelve te verwinnen of zich tegens deze te beveiligen, aen de hand geven, in hun eenen afkeer tegens dezelve en

 

|210| een welgevallen in de tegenovergestelde deugden en loffelyke neigingen verwekken en hun de krachtigste beweegredenen aenbieden, om deze te versterken geene te verzwakken.

Dit alles zal men den Leeraer over ‘t algemeen veroorlooven, dog men verschilt omtrent de wyze, op welke hy dit alles moet verrichten. ‘T staet vast, dat hy vooraf in zyne ziele overtuigd moet zyn van ‘t geen anderen als noodzaekelyk verkondigd, ‘t staet vast, dat zyne meerdere kundigheden zyne natuur niet veranderd, noch hem van de verplichting hebben ontslagen, om de welvoegelykheid en bescheidenheid in ‘t oge te houden, en ‘t geen hy anderen verschuldigd is, in acht te nemen.

De beschaeving van ‘t verstand zyner medemenschen, de verbetering van derzelver harten moet steeds zyn hoofddoel, het voorwerp zyner gedagten zyn en blyven, zonder zich eenige uitslappen te veroorlooven, welke niets gemeens zouden hebben met deze zyne verplichtinge.

Wanneer zyne redenen met deze gelegde beginselen strooken, dan moge dezelve in eenen min bevalligen trant worden voorgedragen; dan mogen zy de versierselen van tael en kunst ontbeeren; dan mogen zy ‘t kieschkundig ore weinig genoegen schenken; het is echter zeker, dat zy aen ‘t oogmerk, waer toe

 

|211| zy dienden, beantwoorden, en de oprechte van harten zal in dezelve altyd iet vinden, uit het welk hy voedzel kan trekken ter zyner verbetering, ter zyner volmaeking. ——

Geen verstandige zal uit myne gezegden besluiten, dat ik een onbevallig voorstel aenpryse, of de bygevoegde schoonheden van tael en kunst wraeke; neen: ik kenne te wel derzelver veel vermogende kragt, om zomtyds, dat geene te voltooijen, in ‘t welk de bloote redekaveling zoude zyn te kort geschoten; maer ik weete tevens, dat derzelver indrukselen in der meesten harten ligter uitgewischt werden dan in ‘t zand getrokkene letteren, dan het spoor van een schip in de Zee, ten waere de koele reden eerst hunne toestemming hadt gewonnen. ‘T zyn byvoegzelen, het blyven schoone cieraedien, welke men even weinig mag verwaerloosen als verkwisten, welke, met eene spaersaeme hand, hier en daer verspreid, na dat een bezadigd oordeel dezelve hadt uitgekozen, niet kunnen missen eene gewenschte uitwerkinge voort te brengen.

Denkt niet, M. V! dat ik door deze algemeeae voorschriften te geven, de tegenwerpingen trachte te ontwyken. Neen gewisselyk; ik zal trachten deze, zo veele er my ter oren zyn gekomen, zo veele ik er zelvs kan

 

|212| byvoegen, in haere volle kracht voor te stellen; en niemand uwer zal my meer verplichten dan die, bescheidenlyk, my met zyne bedenkingen op myne geuite gevoelens wil begunstigen. Dit is ‘t middel om de waerheid te vinden, en deze is zo wel ‘t voornaem doelwit van myn zoeken als van ‘t uwe. Wat kan het scheelen, te leeren of geleerd te worden, indien het slegts ter volmaaking, ter bevordering der Zaligheid van allen diene.

Men erkent bereidwillig dat een Leeraer de waerheid moet spreeken, maer, zegt men het is niet noodig, alle waerheden, welker kennis van éénig belang is, der Gemeente voortedragen, en ik schroome er niet bytevoegen M. V! ‘t is ongeoorloofd, zo dra er uit het voorstel meer na dan voordeels is te wagten, terwyl ik de gegrondheid der tegenwerping zelve gaern erkenne, mits men dezelve van waerheden, welke met den Godsdienst niets gemeens hebben, opvatte.

Er zyn immers geschied, rechts-geneeskundige en andere waerheden, omtrent welke men, zonder eenige hindernis, kan en mag onkundig blyven, maer in ‘t Godsdienstige zyn er geene aentewyzen, omtrent welke wy, buiten ons nadeel, kunnen onverschillig blyven. Deze zyn alle onderling verknogt, en hebben regelrecht, of van ter zyden eenigen invloed op

 

|213| elkanderen. Alle des menschen plichten maeken één geheel uit; en de waere Godsdienstige is niet Hy, die eenige zyner plichten, maer die alle, naer zyn beste vermogens, tracht ten uitvoer te brengen. De Godsdienst sluit zo wel in zich de plichten jegens anderen als jegens God zo wel de plichten jegens ons zeiven, als jegens onze naesten; de Godsdienst vordert zo wel, dat wy gelyk ‘t deugdzaeme menschen, gelyk ‘t braeve Burgers als dat wy, gelyk ‘t Christenen betaemt, moeten leven.

Zo dra het tot eener dezer hoofdplichten gebracht kan worden, zo dra hy derzelver voorstel voor zyne Toehoorers nuttig of noodzakelyk keurt, dan mag hy, even weinig als PAULUS, niet agterhouden, dat hy niet zoude verkondigen alle den raed Gods. (a) Zoude hy zich door zulk een gedrag bezondigen tegens den Heere zynen God, zoude hy hier door het in hem gesteld vertrouwen, van alles, het geen, zyns erachtens, tot het welzyn zyner Toehoorers zoude kunnen strekken, te zullen leeren, schenden , dan moet hy een volkomen recht hebben, het welk hem niemand mag betwisten, om alles te verkondigen, wat hy voor eene gewigtige waerheid houdt, wat hy als een

 

(a) Hand. XX. 27

 

|214| Plicht des Euangeliums heeft leeren kennen; om ‘t even is ‘t, of zulks met anderer heerschende denkwyze stryde of strooke; om ‘t even, of zulks by het eerste voorstel goedgekeurd wordt of verworpen, en lof of blaem verwerve; anderzints wordt hy een trouwloose dienstknegt, trouwloos tegens die hem aenstelden, trouweloos tegens  God zynen maker, en hier in moet hy niet afgeschrikt, maer aengemoedigd worden.

Jae maer, brengt men in, gedrongen om het aengevoerde beamen, men moet zien, wat de menschen kunnen verdragen, en zyn tyd af wagt en, indien zy tegen eene waerheid zyn vooringenomen: dit deed zelvs onze Goddelyke Meester, en gaern M. G. wil ik deze tegenwerping, als een nuttige regel, houden, mits met behoorlyke onderscheiding, mits met aenzien van perzoonen en zaeken.

Jezus Christus wagte niet, tot dat hy kon, de verwagten van zyne voorstellen met de toejuiching der schaere bekroond te zien, toen hy der Jooden verwachting van eenen aerdschen Messias te keer ging; toen hy der Phariseën boosheid en dubbelheid gispte; toen hy de aenstaende Zaligheid van alle volken verkondigde, de nietigheid der uitwendige plechtigheden, op zich zelve bezichtigd, het nutteloose der brand en slagtofferen en de aenbidding in geest en waerheid leerde. Paulus en Barnabas onderzogten niet te Lystre, of die afgodische

 

|215| Lieden, of liever die Priesters, welken voordeel meenden te doen, met hun tedoen doorgaen voor (a) JUPITER en MERCURIUS, het voorstel van den Levenden God, die den hemel de aerde, de zee en al ‘t geene in dezelve was, gemaekt had, zouden kunnen verdragen, veel weiniger of hun zulks aengenaem zoude wezen; en diezelvde PAULUS verkondigde in den Areopagus dienzelfden onbekenden God. (b).

Zyn zy vooringenomen, dan moet men deze leemte trachten wegtenemen, daer wy anderzints niet wel zullen slaegen; maer ook deze hunne vooringenomenheid, een gebrek van hun hoofd of harte, kan den Prediker nog voor de Vierschaer der Godheid nog in zyn geweten verschoonen — verontschuldigen, wanneer hy iet verzwegen had, ‘t welke hy meende te moeten zeggen.

Kunnen zy geene sterke spyze verdragen, als te weinig onderwezen, dan moet men hun met melk voeden, en hun met de eerste grondbeginselen trachten gemeenzaem te maeken, eer men een meer ingewikkeld voorstel, welks bevatting meerdere kundigheden ondersteld, dan zy nog bezitten, waege: maer hoe zal men dit aenvangen, indien men ’s menschen

 

(a) Hand. XIV, 12.

(b) Hand XVII, 23.

 

|216| aengebooren rechten en verplichtingen, ‘s menschen beweegredenen tot en bedoelingen in het ingaen der maetschappye, ‘s menschen betrekkelyke plichten jegens elkanderen, indien men de eeuwige hoofdwaerheden van den Natuurlyken en Geopenbaerden Godsdienst moet overslaen?

Hier zoude ik by een verlicht oordeelaer kunnen berusten, hier zoude ik myne voorstellen genoeg gebillykt kunnen keuren, daer alle overige tegenwerpingen tot die twe algemeene gebragt kunnen worden, indien eene verschuldigde inschikkelykheid voor anderen my niet verplichte eenige meer bizondere aenteroeren.

Indien ik M. V! eenig ander doel hadt dan U te overtuigen, dan zoude het my weinig moeite kosten, om die tegenwerpingen in zulk een licht voortedragen, dat derzelve voorstel onafscheidelyk ware van derzelver weerlegging.

“Men kan niet goedkeuren, dat ik eene Leerrede over het huuwelyk, en de plichten der gehuwden, over de plichten der Vrouwen, houde,” maer waerom? Zoude er in deze Gemeente nimmertegens de plichten der gehuuwden worden gezondigd? Zyn de voor en nadeelen, uit dezelver in achtneming of verwaerloozing voortvloeijende ,van zo weinig aenbelangs, dat zy niet

 

|217| ééns verdienen voorgesteld te worden? Zouden alle de Vrouwen dezer Gemeente hunne plichten, zo volkomen, kennen, zo nauwkeurig, betrachten, dat zy nimmer, in éénigen opzichte, te kort schooten, nimmer éénige raedgeving, nimmer éénige waerschuuwing behoefden? Hoe dan kan men het my kwalyk nemen, dat ik eenigzins dit gebrek pooge te vervullen, indien de Echtgenooten dit zeldzaem geluk nog niet deelachtig zyn geworden? voornamelyk, daer ik niet wiste, dat ik die voorschriften en lessen van Christus en de Apostelen niet mogt voordragen?

Jae maer; “men trekt myne bevoegdheid in twyffel, als die ongehuuwd, den aert en uitgebreidheid van der Gehuuwden plichten niet duidelyk genoeg kan aenwyzen” maer deze myne onkunde M. V. deed my reeds te vooren immers verzoeken, dat elk uwer het gebrekkige wilde aenvullen. Dit echter kan niet voldoende wezen om my tot een volkomen stilzwygen te verplichten: Of hier kan de ondervinding alleen my toe gerechtigd maeken? Moet ik my dan insgelyks allerlei ondeugden eigen maeken, eer ik derzelver aert openleggen, en U tegens dezelve mag waerschuuwen. Mag ik my op de voorbeelden van Paulus, van Christus beroepen of niet? Ik meende ook M. V. die Leerredenen op zulken leest geschoeid te hebben, dat deze ook anderen, ongehuuwden, jonge

 

|218| Lieden, tot leering konden strekken. Of is het van geen aenbelang de vereischten van een goed Huwelyk te kennen? Of bepaelen zich de naerstigheid, de zuinigheid, het verstandig huishouden, de zedigheid, de ingetogenheid de kieschheid in de houding, in de kleeding, in de gebaerden ALLEEN tot de getrouwde Vrouwen? Dan zoude ik alweer gedwaeld hebben M. V.

Veelen zullen met my het tegendeel beweren, maer dezen weer vinden zich bezwaerd “over het verhandelen van de plichten der Overheid en der Burgers – over het voorstellen van den aert der Joodsche Regeering – van derzelve, onwenteling en derzelve uitwerkselen op dit bizonder Volk.” Maer, zoude het U wel doenlyk geweest zyn M. V. om uwe verwondering te bedwingen, indien ik die stukken hadt overgeslagen? Nu zal ik my, myns bedunkens, gemakkelyker verdedigen, door de nuttigheid en de noodzaekelykheid beknoptelyk te toonen: Ik moet my met het aenwyzen de gronden vergenoegen.

Men vestige zyn aendagt op de rechten en plichten der Overheid en Burgers, welker onderwys uit der Kinderen gewoone opvoeding meestal wordt uitgesloten; men overwege de voordeelen, van derzelver kennis en vervulling onaffeheidelyk, men sta by de nadeelen stil

 

|219| derzelver verwaerloosing vergezellende; men roepe die ongeregeldheden en wezenlyke misdryven, aen welke zich welmeenenden – alleen uit onkunde dezer rechten en plichten – vergrepen, te binnen, en dan zal men met my bejammeren, dat die kundigheden op zulken geringen prys geschat worden.

Jae maer! “Geenen onzen zyn met het Overheids ambt bekleed; waer toe dus kan het voordragen van derzelver plichten dienen?” Om U uwe rechten te leeren kennen M.V. om U te leeren, wat gy al en niet kunt vorderen, waer in Gy al of, niet kunt en moogt gehoorzamen; wanneer Gy gehoorzaemheid moogt weigeren, wanneer Gy te rug keert tot uwe aangeborene rechten, en verplicht wordt, om U tegens hun te verzetten, die U wilden dwingen.

Twyffelt Gy nog of zulks U vrystaet, dan moet Gy de lydelyke gehoorzaemheid eene deugd, dat moet Gy eenen daedelyke wederstand ongeoorloofd, kwaed keuren: mogelyk zult Gy dit toestemmen; maer, moogt Gy dan iet, dat Gy kwaed oordeelt, goedkeuren, of houdt het op een kwaed te zyn, om dat het door anderen wordt ten uitvoer gebragt? Moogt Gy het welgelukt kwaed looven? Moogt gy deszelvs bedryver, die zyne onderneming – zonder U- zoude hebben moeten staeken, wel tot de uitvoering in staet stellen, en – den Alzegenaer smeken, dat

 

|220| Hy deszelvs pogingen met eenen gewenschten uitslag bekroone? Hoedan kunt Gy, ‘s jaerlyks, der Algoedheid danken voor den welgeslaegden tegenstand der Leidsche Burgers tegens de Spaenschen? moet Gy dan niet den opstand onzer Voorvaderen tegens Philippus den II, welken door het opvatten der wapenen, ter verdediging hunner vertrapte rechten, volgens uw oordeel tegens den Heeren hunnen God zondigden, veroordeelen? Kunt Gy U, in uw geweten, vryspreken, met het opbrengen van zulke, schattingen, welke Gy overtuigd zyt, dat tot die einden alléén kunnen en zullen worden gebezigd? wordt gy dan geen schaedelyke Burgers? En dit zoude de Godsdienst zyn van J. C!

Na dit alles behoeft myne jongste Leerrede geene verdere verdediging. Zy diende ter opheldering der betrekkelyke plichten, en, de voetstappen der Godheid zyn zo zichtbaer onder dit Volk, dat derzelver geschiedenis elks overweging dubbel waerdig is, terwyl een oplettend lezer de gebeurnissen onder dit Volk voorgevallen met vrucht kan overbrengen op latere dagen.

Ziet daer M. V! het geen ik my verplicht vondt U medetedeelen, toetst alles aen de rede en de Openbaering, omhelst of verwerpt het, na maete het er mede overeenkoome of stryde. Ik wil U niets achterhouden, dat ik U niet zoude

 

|221| de verkondigd hebben alle den Raed Gods. Alles, wat ik my zelven als mensch als Burger ben verschuldigd, door de leere van Jezus Christus gesterkt verplicht my om der waerheid altyd hulde te bewyzen: ‘t aengegaen verdrag met U lieden, om U in dezelve, na myn beste weeten, te onderwyzen bindt deze verplichting noch sterker aen; en het verlangen om U tot goede Burgers, goede Christenen te vormen, om U behulpzaem te wezen, in het najagen der gelukzaligheid, doen alle andere bedenkingen, door de vreeze — door dehoope — en een verkeerd begrepen eigenbelang op het kragtigst aengedrongen, zwigten: en in dit myn welberaeden besluit hoope ik nimmer te zullen wankelen.

Worden Wy gedrongen, om U onaengenaeme waerheden te zeggen, overweegt dan M. V! dat Wy dit niet doen met een vyandig harte, dat Gy zulks, indien niet uitdrukkelyk, stilzwygende ten minsten, van ons hebt gevorderd, toen Gy ons voor uwe Leeraers hebt verkooren; overweegt dan, dat het uit bezef van plicht geschiede.

Wy schroomen, in geenen deele, onze Leerredenen aen uw oordeel te onderwerpen, maer eischen alleen en verwagten, dat de beoordeeling van ‘t geheel, van elk bizonder deel, oprecht , bescheiden, liefderyk moge wezen, zonder dat men iet, uit het verband gerukt, verkeerd

 

|222| uitlegge, het geene eene gunstige opvatting toelaete: Men brenge ons, indien wy mistasten, onze dwaelingen onder ‘t oge, zulks zal ons altyd aengenaem wezen, en in dit vertrouwen, zal ik deze Leerredenen besluiten, met de lessen van Paulus te herhaelen; (a) Het huuwlyk zy eerlyk onder allen, (b) Gy Vrouwen zyt uwe eigen Mannen onderdaenig, gelyk het betaemt in den Heere: (c) Gy mannen hebt uwe Vrouwen lief en wordt niet verbittert tegens haer: Gy Ouders tergt uwe Kinderen niet, op dat zy niet moedeloos, worden, maer voedze op in de leering en vermaening des Heeren: Gy kinderen zyt uwe Ouderen gehoorzaem in alles, want dat is den Heere welbehaegelyk. Eert uwen Vader en Moeder en gedenkt aen uwen Schepper in de dagen uwer Jongelingschap: Gy Dienstknechten zyt uwe Heeren gehoorzaem, in eenvouwigheid des harten, niet na ogen dienst dienende met goedwilligheid, doende den wille Gods: Gy Heeren doet uwe Dienstknechten recht en gelyk, want gy hebt ook eenen Heer in den Hemel. Elk zy den magten over hem gesteld, onderworpen, want zy is Gods dienaresse U ten goede —-
AMEN.

(a) Col. III.

(b) Ephes. VI.

(c) Rom. XIII.